W tym rozdziale opisani zostaną księża z parafii Nowe nad Wisłą (proboszczowie i wikariusze) od czasów zaistnienia kaplicy w Kamionce. Wcześniej bowiem te tereny stanowiły integralną część parafii nowskiej. Wielu wiernych z Kamionki udawało się różnymi środkami lokomocji (najczęściej pociągiem ze stacji Twarda Góra) do kościoła nowskiego, choć byli też w dawniejszych czasach tacy, co uczęszczali do kościoła w parafii Lalkowy. Kapłani nowscy otoczyli opieką duchową wiernych z Kamionki, udzielali sakramentów, administrowali sprawami duszpasterskimi i materialnymi. Do dzisiaj wiele osób związanych jest z parafią nowską, mając choćby swoich krewnych pochowanych na tamtejszym cmentarzu parafialnym.
Proboszczowie
Ksiądz proboszcz Wacław Pruszak
(30 sierpnia 1938 – 27 sierpnia 1957)
Dnia 30 sierpnia 1938 roku proboszczem nowskim (po odejściu księdza Tadeusza Bartkowskiego do Lignów) został ksiądz Wacław Pruszak. Urodził się on 7 listopada 1890 roku w Pelplinie. Uczęszczał do pelplińskiego „Collegium Marianum”. Gimnazjum ukończył w Brodnicy, gdzie otrzymał maturę. Przyjęty w roku 1913 do Seminarium Duchownego w Pelplinie, został powołany z wybuchem pierwszej wojny światowej do służby wojskowej, którą pełnił aż do 1919 roku jako szeregowiec. Po wojnie znów kontynuował studia teologiczne, otrzymawszy w roku 1921 święcenia kapłańskie. Jako wikariusz służył w Grudziądzu i w Brodnicy. W Fordonie został administratorem parafii, przyczyniając się do zbudowania pięknego kościoła. Stamtąd skierowany został do Chełmna, gdzie podjął pracę katechety – wychowawcy w szkole. Potem otrzymał kurację nad morzem w Kolibkach – Orłowie. W roku 1930 zaś objął parafię w Sulęcinie na Kaszubach. Za swoje gorliwe duszpasterzowanie otrzymał w roku 1938 nominację na beneficjum w Nowem. W czasach okupacji hitlerowskiej nie opuścił swoich parafian, tworząc enklawę polskości. W 1939 roku został pobity przez hitlerowców. Spowodowało to bolesną chorobę, która odtąd coraz częściej go nawiedzała. Biskup Kazimierz Józef Kowalski mianował go w 1947 roku radcą duchownym ad honores. Na zdjęciu poniżej ksiądz Pruszak (w środku) oraz księża: Adam Majka (z lewej) i Stanisław Laudy (z prawej).
Ksiądz Pruszak często powierzał siebie i parafian pod opiekę Najświętszej Maryi Panny. Zawsze miły i łagodny, potrafił zaspokoić potrzeby duchowe każdego wiernego, jednocząc sobie wszystkich swoją bezinteresownością. W wolnych chwilach oddawał się malarstwu, w którym wyrażał swoje uczucia. Grał także na fortepianie. Dużo podróżował.
Ostatni raz wszedł na ambonę 27 sierpnia 1957 roku, aby pożegnać się z parafianami. Odszedł do Bysławka, tam został kapelanem Sióstr Miłosierdzia. Dnia 1 lipca 1959 roku przeszedł w stan spoczynku i jako emeryt zamieszkał w rodzinnym domu, w Pelplinie.
Zmarł w Pelplinie 14 stycznia 1960 roku. Mówcą żałobnym był ksiądz Alfons Tęgowski, który odczytał kazanie pożegnalne księdza Wacława Pruszaka, wygłoszone w Nowem 25 sierpnia 1957 roku. Na Mszę Świętą żałobną przybyli również przedstawiciele z Nowego i Kamionki. Ciało złożono na cmentarzu w Pelplinie.
Ksiądz Kazimierz Kirstein
(27 sierpnia 1957 – 3 stycznia 1958)
Po rezygnacji księdza Pruszaka parafią zarządzał wikariusz ksiądz Kazimierz Kirstein.
Ksiądz Kazimierz Kirstein urodził się 13 października 1931 roku w Toruniu. W czasie II wojny światowej tułał się wraz z rodziną. Matka zginęła pod Tarnopolem. Wychowywał się też u dziadków w Świeciu. Maturę zdał w toruńskim Liceum im. Mikołaja Kopernika w 1950 roku. Podjął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie – ukończył je święceniami kapłańskimi 10 maja 1956 roku. Pierwszą jego parafią było Nowe, gdzie spędził 11 lat (w tym 8 z ks. Mrossem). Był lubianym katechetą i wytrawnym kaznodzieją. Miał różne zdolności artystyczne, które wykorzystywał w pracy duszpasterskiej. Wspierał ks. Mrossa w posłudze w kaplicy w Kamionce (do dzisiaj mieszkańcy Kamionki i okolic wspominają jego aktywne zaangażowanie). Na zdjęciu poniżej ks. Kirstein (z lewej) i ks. Mross.
W 1967 roku ksiądz Kazimierz Kirstein został administratorem parafii we Wtelnie – w tej parafii duszpasterzował do śmierci, która nastąpiła 23 października 1999 roku.
Ksiądz proboszcz Alfons Tęgowski
(3 stycznia 1958 – 28 listopad 1973)
Ksiądz Alfons Tęgowski urodził się 12 listopada 1911 roku w Mierzynie, powiat Nowe Miasto Lubawskie. W miejscowości rodzinnej ukończył szkołę podstawową. Uczęszczał do Gimnazjum w Nowym Mieście Lubawskim, gdzie uzyskał świadectwo dojrzałości w czerwcu 1930 roku. Wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie, gdzie przyjął święcenia kapłańskie, dnia 15 czerwca 1935 roku. Był wikariuszem w Łęgowie, administratorem w Czarnowie oraz wikariuszem w Nowej Cerkwi koło Pelplina. Od 1 stycznia 1938 roku został były kuratusem nowopowstałej parafii w Bursztynowie (powiat Grudziądz). Tam wybudował kościół. Wraz z wybuchem wojny w 1939 roku musiał uchodzić z parafii. Najpierw był ewakuowany, potem stale ścigany i tropiony przez policję niemiecką. W kwietniu 1945 roku wrócił na swoją placówkę w Bursztynowie, skąd powołany został, 1 września 1948 roku, na prefekta szkół zawodowych w Toruniu. Był także wykładowcą w Wyższym Instytucie Wiedzy Religijnej w Toruniu. Dnia 1 stycznia 1950 roku objął funkcję penitencjarza w Grudziądzu (parafia Świętego Mikołaja). Jako ceniony kaznodzieja głosił rekolekcje w różnych parafiach. Z Grudziądza dojeżdżał do Pelplina, gdzie pracował w Sądzie Duchownym jako obrońca węzła małżeńskiego (1950 – 1958). Jego zdolności wychowawcze i pedagogiczne stały się przyczyną powierzenia mu przez biskupa pracy w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Od 1952 roku pełnił tam urząd ojca duchownego. Wykładał homiletykę i ascetykę. Dnia 3 stycznia 1958 roku objął jako administrator parafię nowską (instytuowany na proboszcza od 23 kwietnia 1959 roku). W kwietniu 1958 roku został radcą duchownym. Z powodu podeszłego wieku księdza Szuchmielskiego został wicedziekanem, a po jego śmierci dziekanem dekanatu nowskiego (5 sierpnia 1959 roku).
Parafianie zawdzięczają mu budowę biura parafialnego (1959 rok) i sali katechetycznej (1961 rok). Zmarł 28 listopada 1973 roku i został pochowany w Nowem.
Ksiądz proboszcz Jerzy Lewandowski
(10 maja 1974 – 18 lipca 1987)
Ksiądz Lewandowski urodził się 11 czerwca 1922 roku w Tczewie. Ukończył Państwowe Liceum Handlowe w Tczewie i otrzymał świadectwo maturalne w 1947 roku. Tego samego roku, dnia 18 lipca, wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał 20 września 1952 roku. Od 1 października 1952 roku pracował jako wikariusz w parafii Wąbrzeźno. Dnia 1 grudnia 1958 roku otrzymał nominację na administratora parafii Radowiska Wielkie (dekanat golubski). Do parafii Nowe nad Wisłą trafił w 1974 roku – 10 maja otrzymał dekret na wikariusza ekonoma, a 7 czerwca na administratora. Od 1 czerwca 1974 roku pełnił funkcję dziekana w dekanacie nowskim, a 9 lutego 1980 roku otrzymał godność kanonika honorowego kapituły chełmińskiej. Zmarł 18 lipca 1987 roku w szpitalu w Tczewie. Pogrzeb odbył się w Nowem.
Ksiądz proboszcz Zygfryd Łobocki
(1 sierpnia 1987 – 29 kwietnia 1989)
Ksiądz Łobocki urodził się 27 października 1929 roku w Kościerzynie. Do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie wstąpił 22 lipca 1950 roku. Święcenia kapłańskie otrzymał 28 kwietnia 1957 roku. Dnia 15 maja 1957 roku otrzymał dekret do pracy w parafii Kartuzy, z delegacją jako wikariusz ekspozyt przy kaplicy w sanatorium w Dzierżążnie. Kolejną parafią było Bzowo, gdzie od 1 lipca 1971 roku pełnił funkcję administratora. Na proboszcza w Nowem otrzymał nominację dnia 1 sierpnia 1987 roku. Jednocześnie został mianowany dziekanem dekanatu nowskiego.
Posługę proboszcza nowskiego pełnił do dnia 29 kwietnia 1989 roku – z tym dniem przeszedł do pracy w parafii Sulęcin (do dnia 16 grudnia 2002 roku był tam proboszczem, a obecnie rezyduje jako emeryt).
Ksiądz proboszcz Józef Talkowski
(od 29 kwietnia 1989)
Ks. Talkowski urodził się 26 marca 1939 roku w miejscowości Łaszewo (powiat Brodnica nad Drwęcą). Sakrament chrztu otrzymał w rodzinnej parafii Grążawy. Do szkoły średniej uczęszczał w brodnickim Liceum Ogólnokształcącym, zdając maturę w 1957 roku. W tym też roku przekroczył progi Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. Święcenia kapłańskie przyjął z rąk biskupa Kazimierza Józefa Kowalskiego, dnia 2 czerwca 1963 roku. Pierwszym jego środowiskiem pracy duszpasterskiej była parafia św. Jana Chrzciciela w Pieniężkowie (od 1 lipca 1963 do 30 czerwca 1965 roku). Drugą placówką była parafia św. Michała Archanioła w Skarszewach (1 lipca 1965 – 27 marca 1971). Kolejną parafią wikariuszowską była parafia św. Wojciecha w Starogardzie (28 marca 1971 – 3 maja 1981). Następna placówka była już samodzielna, gdyż w dniu 3 maja 1981 roku otrzymał nominację na proboszcza, w parafii św. Bartłomieja w Wabczu.
Dnia 29 kwietnia 1989 roku otrzymał dekret biskupi, mianujący go proboszczem parafii pw. św. Mateusza w Nowem nad Wisłą, z poleceniem zbudowania porządnego domu katechetycznego. Do tej pory ksiądz proboszcz Talkowski dał się poznać jako dobry gospodarz. Zbudował z parafianami nowy dom katechetyczny (z mieszkaniami także dla wikariuszy), prowadzone są prace remontowe w nowskiej farze i kościele poklasztornym św. Maksymiliana. Pobudził do aktywnej działalności wiele wspólnot duszpasterskich. Takie różnorodne duszpasterskie zaangażowanie zostało dostrzeżone przez Pasterzy Diecezji. Dnia 25 sierpnia 1992 roku otrzymał nominację na dziekana dekanatu nowskiego, a dnia 25 stycznia 1993 roku tytuł kanonika honorowego Kapituły Katedralnej Pelplińskiej. Natomiast Ojciec Święty Jan Paweł II, dnia 29 grudnia 2003 roku, obdarzył księdza proboszcza Talkowskiego godnością swego kapelana honorowego. To za czasów księdza Talkowskiego wyodrębniła się samodzielna parafia w Kamionce, z wydzielonym terytorium z macierzystej parafii nowskiej (w 1992 roku), a później także nastąpiła korekta granic powiększająca jeszcze bardziej parafię w Kamionce (w 2004 roku).
Wikariusze nowscy
W czasie okupacji 1939-1945, gdy parafią nowską zarządzał ks. proboszcz Wacław Pruszak, księży wikariuszy nie było. Po wojnie, w roku 1946, do Nowego przybył z posługą pierwszy wikary.
W latach 1938-1957, gdy probostwo w Nowem sprawował ksiądz Pruszak, wikariuszami byli:
- ks. Gracjan Bieliński – 9 czerwiec 1946 – 25 maj 1947
- ks. Wincenty Kujawski – 8 czerwiec 1947 – 26 grudzień 1948
- ks. Jerzy Kruger – 1 styczeń 1949 – 19 czerwiec 1949
- ks. Jan Pliszka – 1 lipiec 1949 – 4 wrzesień 1949
- ks. Klemens Baumgart – 5 listopad 1949 – 29 październik 1950
- ks. Władysław Wałdoch – 5 listopad 1950 – 21 wrzesień 1952
- ks. Adam Majka – 5 październik 1952 – 31 styczeń 1954
- ks. Stanisław Laudy – 7 luty 1954 – 3 kwiecień 1955
- ks. Tadeusz Nowakowski – 8 maj 1955 – 19czerwiec 1955
- ks. Bernard Cybulski – 3 lipiec 1955 – 31 maj 1956
- ks. Kazimierz Kirstein – 1 czerwiec 1956 – 24 grudzień 1967
- ks. Henryk Mross – 1 lipiec 1957 – 30 czerwiec 1965
W latach 1958-1974 proboszczem w parafii Nowe był ksiądz Tęgowski, a wikariuszami zostawali kolejno:
- ks. Konrad Kufel – 20 lipiec 1965 – 1 lipiec 1972 (dodatkowo mianowany rektorem kaplicy publicznej w Kamionce, dnia 1 października 1966 roku)
- ks. Jan Szachnitowski – 1 lipiec 1965 – 20 październik 1972 (dekret na wikariusza nowskiego z rezydencją w Kamionce)
- ks. Marian Kryszyk – 1 luty 1968 – 1 lipiec 1972
- ks. Piotr Topolewski – 1 lipiec 1972 – 1 lipiec 1981
- ks. Tadeusz Trzebiatowski – 1 lipiec 1972 – 12 czerwiec 1979
- ks. Brunon Borta – 20 październik 1972 – 28 czerwiec 1979 (rektor kaplicy w Kamionce)
W latach 1974-1987, podczas proboszczowania księdza Jerzego Lewandowskiego oraz za czasów proboszczowania jego następcy księdza Łobockiego (1987-1989), do parafii w Nowem na pełnienie posługi wikarych skierowani zostali:
- ks. Stanisław Pluto-Prondziński – 12 czerwiec 1979 – 1 lipiec 1982
- ks. Marek Wende – 16 czerwiec 1981 – 1 lipiec 1986
- ks. Edward Barański – 1 lipiec 1982 – 1 lipiec 1985
- ks. Zenon Górecki – 1 lipiec 1985 – 1 lipiec 1989
- ks. Tadeusz Knut – 1 lipiec 1986 – 1 lipiec 1990
Wikariuszami za czasów księdza proboszcza Józefa Talkowskiego, w latach 1988-2008, byli:
- ks. Roman Piask – 1 lipiec 1990 – 1 lipiec 1991
- ks. Tadeusz Myszk – 1 lipiec 1990 – 1 wrzesień 1990
- ks. Andrzej Mienczej – 1 lipiec 1989 – 20 kwiecień 1991
- ks. Franciszek Behrendt – 22 sierpień 1990 – 27 sierpień 1990
- ks. Mirosław Romanowski – 20 kwiecień 1991 – 1 lipiec 1998
- ks. Krzysztof Jakubek – 1 lipiec 1991 – 1 lipiec 1998
- ks. Zdzisław Wirkus – 1 lipiec 1998 – 1 lipiec 1999
- ks. Grzegorz Kaiser – 1 lipiec 1998 – 1 lipiec 2004
- ks. Wojciech Książkiewicz – 1 lipiec 1999 – 1 lipiec 2005
- ks. Michał Kempa – 1 lipiec 2004 – 1 lipiec 2008
- ks. Krzysztof Kamiński – 1 lipiec 2005 – 1 lipiec 2008
- ks. Waldemar Opłatkowski – 1 lipiec 2008 –
- ks. Bartosz Kleist – 1 lipiec 2008 – 1 lipiec 2010
- ks. Tomasz Krajna – 1 lipiec 2010
Najbardziej zasłużonym kapłanem nowskim dla wspólnoty wiernych w Kamionce (i najczęściej wspominanym przez starsze pokolenie) był ks. wikariusz Henryk Mross (pracował w Nowem w latach 1957 – 1965).
Oddał się całym sercem wspólnocie w Kamionce, dojeżdżając do niej motorem WFM z posługą duszpasterską. Był katechetą m.in. przez 3 lata w szkole w Kamionce (w wymiarze 7 godzin tygodniowo, w latach 1957 – 1960) i w Rychławie (9 godzin tygodniowo, w latach 1957 – 1961). Przestał uczyć religii po wprowadzeniu przez władze komunistyczne zakazu katechizacji w szkołach – katechizacja odbywała się wówczas w salach parafialnych. Jego działalność została szeroko opisana w linku Kaplice. W dalszych etapach swojej posługi kapłańskiej pełnił wiele odpowiedzialnych zadań, wszędzie ciesząc się wielkim szacunkiem za wieloraką swoją działalność.
Wspomnienia pośmiertne napisali o nim m.in. ks. prof. Anastazy Nadolny z Pelplina (w „Pielgrzymie”) oraz ks. dziekan Józef Talkowski z Nowego (w „Głosie Nowego”).